با وقوع سیلاب ویران‌گر لرستان در ۱۲ فروردین‌ماه و بروز خسارت سنگین به زیرساخت‌های عمرانی، اقتصادی و منازل خانوار‌های مناطق سیل‌زده، ایران شاهد یک خیزش اجتماعی منحصر به‌فرد و تجربه جدید شد که البته قبل از لرستان در استان‌های مازندران و گلستان نیز وجود داشت.
سیل؛ انباشت یا کاهش سرمایه اجتماعی در حالی‌که پس از وقوع زلزله ثلاث باباجانی و سر پُل‌ذهاب سلبریتی‌ها با حضور گسترده و فعال بخش عمده‌ای از کمک‌های مردمی را جذب کردند اما در سیلاب‌های اخیر حضوری کم‌رنگ و شاید در سایه کمک کردند. در حالی‌که گروه‌های جهادی، طلاب، بسیج، ارتش، سپاه نیروهای مردمی خودجوش و حتی هیئت‌های مذهبی در یک حرکت کم‌نظیر به کمک هم‌وطنان سیل‌زده شتافتند.
پس از سیل خروشان لرستان اظهارنظرهای مختلفی از سوی برخی مسئولان و تحصیل‌کردگان علوم اجتماعی و به ویژه جامعه‌شناسی در مورد سرمایه اجتماعی در برخی خبرگزاری‌ها و رسانه‌های ارتباط جمعی بیان شد که خلاف واقعیت بود. در این مجال سعی می‌شود سرمایه اجتماعی سیل لرستان با نگاهی کارشناسی و آموزشی بیان شود.
مفهوم سرمایه اجتماعی
امروزه در کنار سرمایه‌های انسانی و اقتصادی، سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی نیز مورد توجه قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی، یا بُعد معنوی یک اجتماع، میراثی تاریخی است که از طریق تشویق افراد به «همکاری» و «مشارکت» در تعاملات اجتماعی، قادر است به حل میزان بیشتری از معضلات موجود در آن اجتماع، فائق آید و حرکت به سوی رشد و توسعه شتابان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی را امکان‌پذیر سازد.
در واقع، سرمایه اجتماعی را می‌توان در کنار سرمایه‌های اقتصادی و انسانی، بخشی از ثروت ملّی به حساب آورد که بستر مناسبی برای بهره‌برداری از سرمایه انسانی و فیزیکی(مادی) و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می‌شود. بدون سرمایه اجتماعی، هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه‌ای نمی‌رسد، به‌طوری‌که بسیاری از گروه‌ها، سازمان‌ها و جوامع انسانی، بدون سرمایه اقتصادی و صرفاً با تکیه بر سرمایه انسانی و اجتماعی توانسته‌اند به موفقیت دست یابند، اما هیچ مجموعه انسانی، بدون سرمایه اجتماعی نمی‌تواند اقدامات مفید و هدفمندی انجام دهد.
سرمایه اجتماعی، به زندگی فرد، معنی و مفهوم می‌بخشد و زندگی را ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند هر چه سرمایه اجتماعی ملتی بیشتر باشد، آن ملت، خوشبخت‌تر و ثروتمندتر خواهد بود.
ابعاد سرمایه اجتماعی
برخی از ابعاد جنبه‌ها و اَشکال سرمایه اجتماعی، که گاه از آن‌ها به‌عنوان ارزش‌های اجتماعی نیز یاد می‌شود عبارتند از اعتماد، صداقت، حُسن تفاهم، سلامتی نفس، همدردی، دوستی، همبستگی، فداکاری و این ابعاد از طریق جریان‌های اطلاع‌رسانی مثل آموزش مربوط به مشاغل، تبادل عقاید، تبادل اطلاعات، هنجارهای مربوط به معاملات در شبکه‌های اجتماعی، مشارکت‌های مردمی، گروه‌های خودیاری و نوع‌دوستی و روحیه جمع‌گرایی در برابر فردگرایی که بین اعضای شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد، به‌طوری‌که جای پای این بحث را در روابط تمامی گروه‌های اجتماعی از قبیل مذهبی، ورزشی، مدنی(انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، احزاب و رسانه‌های مستقل، آموزشی و تربیتی و در روابط همسایگی، دوستانه، شغلی و خانوادگی) نیز می‌توان مشاهده کرد.
تعریف عمومی سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی، عبارت است از یک ظرفیت که هماهنگی و همکاری را در جامعه و گروه، تسهیل می‌کند. در واقع، می‌توان سرمایه اجتماعی را یک مفهوم مرکب که دارای سه بعد ساختار، محتوا و کارکرد است، تلقی کرد که ساختار اجتماعی آن، همان شبکه ارتباطات اجتماعی است و محتوای آن، عبارت از اعتماد و هنجارهای اجتماعی است و کارکرد آن نیز همان عمل متقابل اجتماعی است.
آن‌چه در سیلاب لرستان از منظر اجتماعی قابل بررسی است اعتماد به‌عنوان یکی از شاخص‌های سرمایه اجتماعی در ساختار ابعاد آن است به‌طور کلی اعتماد یک انتظار مثبت است در رابطه با این‌که طرف مقابل در رفتار کردار و تصمیمات خود به‌گونه‌ای فرصت‌طلبانه رفتار نمی‌کند.
در سیلاب لرستان یک انسجام اجتماعی با عنوان اعتماد سیستمی و شخصی از سوی آسیب‌دیدگان و نیروهای مردمی، جهادی، بسیج، سپاه، ارتش و نیروهای داوطلب مردمی شکل گرفت و یک اجتماع متکثر هدفمند در کنار همدیگر قرار گرفت و کنشگران تأثیرگذار عرصه اجتماعی به‌ویژه در پلدختر و معمولان بودند.
اعتماد شخصی مبتنی بر تجربیات افراد در دوره‌های مختلف ایجاد شده و معمولاً افراد حاضر در صحنه به رهبران گروه اعتقاد داشته و در انجام فعالیت‌های بین گروهی با اعتماد و هماهنگ عمل می‌نمایند فراخوان گروه‌های جهادی، طلاب، دانشجویان، نیروهای مردمی از نمونه‌های بارز اعتماد شخصی به‌عنوان سرمایه اجتماعی بی‌بدیل در سیلاب لرستان بود.
اعتماد سیستمی اما شاخص سرمایه اجتماعی است که اعتماد فرد به کارکرد یک سیستم اجتماعی و قابل‌اتکا بودن ساختارهای اجتماعی است مانند حضور پزشکان، مشاوران خانواده، نیروهای امنیتی، طلاب دینی و برخی افراد متخصص بدون توجه به قوانین موضوعه مورد وثوق آسیب‌دیدگان و یک پدیده اجتماعی به نام فراتر از اجتماع می‌توان نام برد در این بخش هم سرمایه اجتماعی سیستمی غیردولتی انباشت و افزایش داشت.
آن‌چه در سیلاب لرستان و به‌ویژه شهرستان پلدختر مشهود و نمایان بود کاهش اعتماد سیاسی در درجه بالایی بود اما اعتماد سیاسی چیست؟ اعتماد سیاسی درجه‌ای از باور مردم به توانایی و موفقیت مسئولان سیاسی در برآورده ساختن انتظارات آنان است. این عنصر مهم و کلیدی در تلقی و ادراک شهروندان از کارآمدی دولت نهفته است و نه در واقعیت و موفقیت‌های دولت به این معنی که مسئولان دولتی ممکن است از نظر آمار و ارقام و اطلاعات دستگاه‌های خود از کارآمدی در عرصه‌های مختلف برخوردار باشد ولی مردم چنین تلقی و برداشتی نداشته باشند و این‌جا همان نقطه آسیب دولت می‌باشد که مدیران نتوانستند در این بخش کارنامه قابل قبولی ارائه نمایند اگر چه دلایل متعددی در این امر مؤثر بوده اما یکی‌از پیامدهای این کاهش اعتماد سیاسی عدم برنامه‌ریزی مناسب و علمی در برخورد با بحران سیل لرستان بود که با بی‌توجهی مسئولان در تعامل با عامه مردم بود اگر چه برخی مسئولان ارشد استان از افتخارات افزایش سرمایه اجتماعی در حضور رئیس جمهور نام بردند ولی باید یادآوری کرد افزایش سرمایه اجتماعی در بخش دولتی قابل درک نیست و از طرفی برخی از کارشناسان جامعه‌شناسی در مصاحبه با خبرگزاری دولتی علت کاهش سرمایه اجتماعی را درگیری بر سر توزیع کالا در یک روستا بیان می‌کند که از نظر علمی این ارتباطی با سرمایه اجتماعی ندارد. بدون شک برنده اصلی افزایش سرمایه اجتماعی مردم، گروه‌های جهادی، بسیج، سپاه، ارتش، طلاب و روحانیان بودند.