هر چند کلمه گردشگری از زبان مسئولان به وفور شنیده می شود و هر چند پیشنهاد آن به عنوان یکی از محورهای توسعه استان در سال گذشته مطرح شد اما عدم دانش کافی و تخصص و کج سلیقگی در برنامه ریزی برای معرفی ظرفیت های گردشگری سال ها است که به دلیل عدم تغییر نگاه مدیران نسبت به این مقوله تکرار می شود.
نتیجه این تکرار توقف در جذب گردشگر، زمان اندک ماندگاری مسافر و نا آشنا ماندن بسیاری از فرصت های گردشگری برای مهمانان این استان است.
بطوریکه اردبیل حتی گام های ابتدایی توسعه در محور گردشگری را لرزان و بدون خلاقیت طی می کند و عملا در نوروز امسال نیز حرف متفاوتی به نسبت سال گذشته برای گردشگران خود نداشته است.
غفلت از شیوه های نوین اطلاع رسانی و تبلیغات و تمرکز بر چند کار از قبل انجام شده و سرهم بندی آن در سال های بعد موجب شده بر خلاف تصور، گردشگران به غیر از چند نام برجسته از گردشگری اردبیل از مابقی آثار اطلاع نداشته و در مقاصد سفر خود این گروه را نگنجانند.
سهم ناچیز فضای مجازی در معرفی اردبیل
یکی از گردشگران اردبیلی که از تهران عازم اردبیل شده بود، در پی بازدید از موزه شیخ صفی الدین اردبیلی به خبرنگار مهر دلیل سفر خود را دیدار اقوام عنوان کرد.
وفادار در خصوص وضعیت اطلاع رسانی به ویژه از طریق ستاد تسهیلات سفر ابراز بی اطلاعی کرد و گفت: یکی دو جا را به دلیل توصیه برادرم که در اینجا زندگی می کند بازدید خواهم کرد.
در کنار نظرات این هموطن حضور تور ایرانگردی متشکل از ۱۸ توریست آلمانی و آمریکایی در این بقعه نکات قابل توجهی را از خلاهای عمده اطلاع رسانی در بر داشت.
بطوریکه توریست های آلمانی نه تنها از هیچ یک از ظرفیت های گردشگری اردبیل شناختی نداشتند بلکه صرفا به پیشنهاد تورگردان به مدت یک ساعت در اردبیل برای بازدید از مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی حاضر می شدند و اردبیل را بعد از بازدید ترک می کردند.
این در حالی است که به پیشنهاد تور گردان این گروه باید فرصت معرفی اردبیل در فضای مجازی و وب سایت ها فراهم شود و متاسفانه در این خصوص بسیار ضعیف عمل شده است.
عملکرد جزیره ای اردبیل در تبلیغات گردشگری
بررسی وب سایت هایی که تا حدودی ظرفیت های گردشگری اردبیل را معرفی می کند بیانگر این نکته است که نه تنها این سایت ها به صورت مستمر به روز رسانی نمی شود بلکه اطلاعات مندرج در خود سایت ها نیز کپی پیست از سایت های دیگر است.
بطوریکه در برخی نمونه های معرفی شهرستان های اردبیل به ندرت حرف تازه ای در سایت های معرفی زده می شود و اطلاع جدیدی به مخاطب ارائه می شود.
این خلا در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز به وفور مشاهده می شود در حالی که مدیران برنامه ریز می توانند طراوت جدیدی به فضای مجازی بخشیده و با ایجاد فضاهای جدید به صورت گسترده ظرفیت های گردشگری اردبیل را معرفی کنند.
با این وجود جتی بررسی عملکرد سایت اطلاع رسانی میراث فرهنگی اردبیل در تعطیلات نوروزی و درج اخبار روتین و بی توجهی در اطلاع رسانی اتفاقات و رویدادها به ویژه ظرفیت های گشت و گذار و اقامت بیانگر کج سلیقگی حاکم در توجه به این مقوله بود و نشان می داد بیشتر از اینکه اطلاع رسانی به گردشگر مورد توجه باشد تنظیم یک صورت جلسه کامل از عملکرد ستاد تسهیلات مورد توجه است.
زنجیره از هم گسیخته ارتباط با تورهای گردشگری
در کنار غفلت از ظرفیت فضاهای مجازی باید ناتوانی در ارتباط گیری از تورهای گردشگری را یاد کرد. درست بعد از تعطیلات نوروزی مدیر کل میراث فرهنگی استان اردبیل از ایجاد توریسم عشایر برای گردشگران خارجی سرعین خبر داد و گفت: قرار است چند شرکت خدمات مسافرتی در این زمینه همکاری کنند.
این اتفاق هر چند نیکو که فرصت تعطیلات نوروزی را برای اجرا از دست داد می توانست به شکل مطلوبی توسط شرکت های خدمات رسانی خود استان و تور لیدرهای بومی به اجرا درآید. تنها یک آموزش کوتاه مدت پشتوانه اجرای آن بود و اردبیل حداقل در فصل بهار ۹۴ حرف تازه ای برای گردشگران خارجی خود داشت.
اهمیت تورهای گردشگری را باید آنجا بررسی کرد که در سال های اخیر اجرای تورهای نیم و یک روزه توسط بخش خصوصی و طرح اردبیل گردی با همکاری شهرداری با استقبال گسترده مواجه شده است.
با این وجود در حالی که میراث فرهنگی اردبیل می توانست اطلاع رسانی گسترده به تورهای گردشگری استانی و کشوری را پیش از آغاز تعطیلات تدارک ببیند و در طول مدت زمان تعطیلات نیز برای شهرستان های اردبیل تورهای مستقل تدارک ببیند سهم اردبیل را از معرفی در سطح ملی همچنان کمرنگ نگاه داشت.
نبود حتی یک برنامه زنده تلوزیونی
گوشه گوشه اردبیل سرشار از پتانسیل های گردشگری است اما کسی به این گفتار ایمان دارد که نسبت به آن مطالعه داشته باشد. در نوروز امسال هر چند در روزهایی از سال ترافیک بازدیدها و سفرها قابل توجه بود اما نقش صدا و سیما به ندرت در پوشش ظرفیت ها مشاهده شد.
تا جایی که صدا و سیما به اخبار جسته گریخته و آرشیوی خود تمرکز داشت و هر از گاهی طول برنامه های خبری را با اخبار تکراری سال قبل نیز پر می کرد و در مقابل صفحه تلویزیون گردشگران داخلی و خارجی حرف برای گفتن داشتند و موزه ها، بازارها، آثار دیدنی و طبیعت اردبیل فرصت های بی نظیر برای معرفی اردبیل محسوب می شد.
برنامه های زنده تلویزیونی چنانچه در سایر استان ها مشابه آن به وفور مشاهده می شود می توانست دست اردبیل را بگیرد تا با قدمی راسخ در تعطیلات نوروزی افزایش گردشگر برای تعطیلات تابستان را برنامه ریزی کند.
جای خالی اصحاب رسانه و تعطیلی سایت های خبری در نوروز
ضعف اطلاع رسانی را نباید در فعالیت صدا و سیما محدود کرد. بطوریکه در طول تعطیلات نوروزی بی توجهی به سایت های خبری به صورت گسترده در اطلاع رسانی و اعلام برنامه ها تاثیر منفی داشت. بطوریکه بازدید مسئولان و مدیران استانی از ستاد تسهیلات سفر، عملکرد دستگاه های متولی و رویدادهای روزانه اسکان و راهنمایی گردشگران به شکل مطلوب اطلاع رسانی نشد و بسیاری از سایت های خبری را به خواب بهاری فرو برد.
در این میان علاوه بر میراث فرهنگی استان اطلاع رسانی سایر دستگاه های اجرایی نیز بدون توجه به اهمیت آن تنها به خواست خبرنگار انجام می شد و برخی دستگاه های اجرایی با غیبت مداوم خود در ستاد تسهیلات سفر و حضور تصنعی در هنگام بازدید مدیران اصلی خبررسانی را با مشکل مواجه ساختند.
علاوه بر این نبود حتی یک خط اینترنت و تجهیزات ضروری دیگر در ستاد تسهیات سفر موجب شده بود اطلاعات فعالیت دستگاه های خدمات رسان که به صورت روزانه با تغییر و تحول همراه می شود با یک یا دو روز تاخیر بر بدنه سایت های خبری درج شود و در برخی مواقع به دلیل نبود امکانات از درج یک خبر نیز منصرف شوند.
تمرکز بر بروشورهای مورد علاقه
تمام شیوه های ذکر شده در حالی پس پرده باقی ماند که ستاد تسهیلات سفر در سال جاری نیز تبلیغات و اطلاع رسانی را در بروشورهای مورد علاقه متمرکز کرد. بطوریکه بروشور چاپ و در محل ستاد تسهیلات سفر روی میزها چیده شد و اعضای ستاد منتظر ماندند گردشگران بیایند و از بروشورها بردارند و مطالعه کنند.
به گفته سرپرست معاونت گردشگری میراث فرهنگی استان امسال ۳۰ هزار بروشور استانی و ۳۶ هزار بروشور شهرستانی چاپ و توزیع شده است.
قادر تقی زاده با اذعان به چاپ ۱۲ مدل کارت پستال و از هر مدل سه هزار نسخه اضافه کرد: در عین حال هشت مدل پوستر و از هر کدام سه هزار نسخه چاپ شده است.
سرپرست معاونت گردشگری میراث فرهنگی همچنین از تهیه دو نوع ساک دستی از هر کدام شش هزار عدد و از توزیع دو نوع لوح فشرده و از هر کدام سه هزار حلقه خبر داد.
هر چند برخی از این اقلام در خود ستاد نیز توزیع نمی شد و مشخص نیست ۱۲ مدل کارت پستال با صرف هزینه گزاف چاپ به چه شکلی و برای چه کسانی توزیع شده است، نکته کلیدی اینجاست که بسیاری از گردشگران استفاده چندانی از بروشورها نیز نتوانستند داشته باشند.
هر چند می توان این مهم را از میزان مراجعه به ستاد تسهیلات سفر استنباط کرد، بروشور ها در وضعیتی بی مهابا توزیع شدند که هیچ بررسی میدانی در خصوص خروجی آن انجام نمی شود.
این در حالی است که مطابق اظهارات سرپرست معاونت گردشگری میراث فرهنگی استان چاپ بروشور با محدودیت اعتباری همراه است و سوال اینجاست که وقتی محدودیت اعتباری در چاپ بروشور داریم چرا نسبت به چاپ با سلیقه آن اقدام نشده و شیوه های دیگر جایگزین تبلیغات نمی شود.
نبود بروشور به زبان انگلیسی در اثر ثبت جهانی
در بین بروشور های چاپ شده چند مدل بروشور به معرفی ظرفیت های گردشگری اردبیل پرداخته است و در واقع تکراری است. در عین حال بروشورهای شهرستانی نیز در حالی که در بروشورهای استانی تکرار می شود مجددا به صورت جدا طراحی شده است.
اما نکته قابل توجه اینجا است که حتی یک بروشور از تنها مجموعه جهانی اردبیل به زبان انگلیسی برای گردشگران خارجی تدارک دیده نشده و به حدی اطلاع رسانی جاذبه ها به گردشگران خارجی با ضعف همراه است که اگر گروه ها تور گردان نداشته باشند در این شهر حتی برای پیدا کردن یک هتل با مشکل مواجه خواهند شد.
در خود ستاد تسهیلات سفر هیچ متولی مسلط به زبان انگلیسی مستقرر نبوده و مهمتر در بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به عنوان اثر ثبت جهانی نیز هیچ بروشور و لیدر به زبان انگلیسی وجود ندارد.
این در حالی است که خیل عظیم فارغ التحصیلان زبان های انگلیسی و فرانسه در اردبیل جویای کار هستند و مشخص نیست چه زمانی از ظرفیت آنها قرار است استفاده شود.
در واقع چاپ به هر جهت بروشور های گردشگری خود نیازمند ساماندهی و نگاه خلاقانه متناسب با نیاز فعلی توسعه گردشگری اردبیل است.
ضعف فعالیت های اطلاع رسانی شهرستان ها
تشدید خلا ها در شهرستان ها به چشم می خورد. تا جایی که فرمانداری ها به عنوان مسئولان ستادهای تسهیلات سفر در شهرستان ها به صورت جسته گریخته صرفا فعالیت خود را به اعلام آمار ورودی مسافر و خودرو متمرکز ساختند.
نقش کمرنگ صدا و سیما و خود ستاد مرکزی نیز موجب شد زمانی که خبرنگار مهر تور گردشگری انگلیسی - آمریکایی ایرانگردی را برای دعوت از جاذبه های طبیعی و تاریخی سرعین و مشگین شهر دعوت کند با تعجب اعضا مبنی بر دو نام کاملا ناآشنا مواجه شود.
این در حالی است که سرعین قطب آب های معدنی کشور ایران محسوب شده و مشگین شهر سابقه تاریخی و باستانی هفت هزار ساله را پشت سر گذاشته است.
ارزیابی برنامه های تبلیغاتی و بازاریابی در گردشگری اردبیل از آنجایی ضرورت دارد که برنامه های فعلی ناتوانی خود در جذب گردشگر و افزایش ماندگاری آن را اثبات کرده است.
تا جایی که به تعبیر دستگاه های خدمات رسان رونق گردشگری در نوروز امسال کمتر از سال قبل بود و در این میان شرایط جوی ساده ترین بهانه و دستاویز گریز از ضعف های برنامه ریزی بارها مورد استفاده قرار گرفت. در حالی که اگر مهمان نوازی به شکل مطلوب انجام شود هوای سرد نیز از سوی مهمان هوایی مطبوع تعبیر خواهد شد.