آب ، گوارایی و زندگی

آب، نعمت الهی است که بی تردید، از آغاز آفرینش انسان ، ضامن حیات و بقای او بوده است. نگاهی به گذشته های دور نشان می دهد آب های روان، مورد توجه وغالبا کانون تجمع انسان ها برای زندگی گروهی بودند وبدین گونه قدیمی ترین تمدن های بشری در جوار رودهای مهمی چون نیل ، کارون ،سند و... آغازیدن گرفتند. آب به عنوان نماد زندگی در برخی فرهنگ ها تا اندازه ای مهم بود که مورد ستایش قرار گرفت بنابراین می توان تنزیه آب را ، جریانی ناشی از اندیشه های دیرین آدمی و بازخوردی از روان او دانست.

چه بسا در همین راستا بود که ماده طراوت آفرین گیتی، نزد ایرانیان باستان هم ، جایگاهی ايزدي یافت و «آناهيتا» به عنوان ايزد بانوي آب و باران مورد ستايش قرار گرفت. ادله گوناگونی نشانگر این واقعیت افتخارآمیز هستند که نگاه مردم سرزمین دیرپای ایران به آب نگاهی کاملا فرهنگی و فاخر بوده زیرا به موجب اشاره ابوریحان بیرونی دانشمند پرآوازه ایرانی ، نیاکان ما ، يازدهم اسفند را بااین اعتقاد که خداوند ، آب را در این روز آفرید روز «خور» نامیده بوده اند . منابع دیگری نشانه هایی از این رویکرد را دربر دارند که مردم کهن کشور تاریخی ایران به موجب باورهای دیرین خود ، پاک نگه داشتن آب را از بایدهای زندگی خویش می دانستند و به این دلیل از رفتارهایی که ممکن بود منجر به آلودگی آب شوند پرهیز می نمودند. سیری در متون ادبی به یادگار مانده از پیشینیان هم ، می نمایاند آب درکنارسه عنصر خاك، باد و آتش که مواليد سه گانه یعنی جماد، نبات و حيوان را موجب مي شوند جای دارد و با این تعبیر اهمیت مضاعف آن هویدا می گردد.

حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در خدای نامه ، بارها به مقوله آب پرداخته و سنت هایی مانند گذر از آب به عنوان نماد پیروزی در زندگی برخی شاهان و پهلوانان از جمله فریدون ، اردشیر وحتی رستم و سهراب را بیان نموده که می توان این تبیین را سند دیگری بر دیرینگی توجه فرهنگی به آب در کشورمان دانست. شایسته توجه و تامل است که طبق باورهای رایج در آن روزگاران ، آب صبغه شفادهی هم داشت و برخی جنگ آوران نامی درصورت زخمی شدن در نبردهای سخت ، بهبودشان را در آب می جستند.

نباید فراموش کرد آب در طول تاریخ حیات بشر ، تنها عاملی برای پـاك سـاختن اجـسام از آلودگی های مـادي نبوده بلکه در قالب آدابی چون غسل تعمید در آیین میترایی ، عنصری برای تطهیر معنوی افراد نیز بوده است. برای اثبات این ادعا می توان به این بیت شاه نامه « ... بفرمود شستن سران شان نخست / روان شان پس از تیرگی ها بشست ... » رجوع کرد . آن گونه که در این اثر سترگ سراغ داریم فریدون - شهریار اساطیری ایران - بعد از سرنگونی ضحاک ماربه دوش ، از دختران جمشید که در شبستان او بوده اند خواست سر و تن با آب بشویند تا جسم و روان شان پاک شود . به تعبیر شاه نامه در بیت « ... بشستش به دین به و آب پاک / ازو دور شد گرد و زنگار و خاک ... »، بهـرام گورهم پـس از آن كـه دخترشاه هند را به همسری گرفت و به ايـران آورد دستور داد در اجراي مراسم پذیرش دین جدید ، خود را بـا آب بشويد .

مهم تر از همه اینان ، قرآن مجید ، همواره توجه شایانی به این نعمت بزرگ داشته و بارها از جمله در سوره های مبارک فرقان ، زمر و ملك ، ضمن این که آب را دارای ویژگی هایی مانند جریان ، گوارایی و برکت دانسته ، انسان را هم به اندیشیدنی ژرف و شکرگزاری در قبال آن فراخوانده است. در این بین قسمتی از آیه 30 سوره مبارک انبیاء که آب را مایه زنده ماندن هستی وران شناسانده ، حجت را در این باره ، برای همگان تمام کرده است .

و سرانجام ، آب در فرهنگ غنی شیعی به نمادی برای یادآوری تشنه کامی حسین ( ع ) و یاران با وفایش در صحرای خونین کربلا تبدیل گشته تا شیفتگان و دل دادگان حضرتش برای همیشه و علی الخصوص در چنین روزهایی که سالگرد بسته شدن آب به روی یاری گران دین برحق خداوند فرارسیده است با دیدن و یا نوشیدن آب های گورا یادی از مصیبت بزرگ امام نمایند و برای حرکت در مسیر نورانی آن عزیز مصمم تر شوند.

به رغم این اوصاف ، به نظر می رسد مصرف آب در جامعه کنونی ما ، گاهی توام با اسراف است واز آن جایی که آیه 43 سوره مبارک « غافر » اسراف‌كنندگان را اهل آتش‌ دانسته ، جادارد برای نهادینه شدن فرهنگ استفاده درست از آب تلاش کنیم و همواره ، از نعمت بی جای گزین پروردگار، سپاس گزارانه استفاده کنیم تا وعده آن مهربان توانا « ... لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ ... » در زندگی مان تحقق یابد.

محمدرضا نوذریان