ضریب تاثیر تشکل های غیر دولتی در جامعه

دکتر حسین واثق

جامعه مدنی دارای یک گستره در مفهوم و محتوا است و هر کسی آن را از یک زاویه نگریسته و به دنبال بسط آن بوده است. جامعه مدنی یک ساختار پیچیده و پویا از تشکل ها و نهادهای مدنی است که در داخل خود گرایشات، نگرش ها و خواسته های متفاوت دارد ولی دو محور را رهبری می کند.

این گروه ها از یک سو نماینده خواسته ها و تقاضاهای مردم هستند و با اصلاح و تعدیل این خواست ها ، آن ها را عقلانی نموده و باعث منسجم شدن آن ها شده و به آن ها همچون کاتالیزوری سرعت می دهند. از طرف دیگر واسطه ای هستند بین قدرت متمرکز (حاکمیت) و مردم.

در این محور نیز این گروه های غیر دولتی از بروز یک جامعه تک صدایی جلوگیری می کنند. امروزه جامعه مدنی مکمل مفهومی به نام دموکراسی است و این دو کنار هم موجب رویش های نو در هر فضای تاریک می شوند. در واقع این دو ساختار موجب سوق دادن جامعه به سمت ارزش هایی چون آزادی، برابری، تکثر گرایی و حقوق شهروندی می شود.

تمام صاحب نظران؛ اهداف جامعه مدنی را حل تضادهاي اجتماعی، ایجاد فضاي مناسب براي شکل گیري افکار عمومی، ایجاد یک جامعه خود شفاف ساز، پاسداري از ارزش هاي دموکراتیک و مشارکت یکسان همه در قدرت می دانند و ابزار رسیدن به این اهداف را بحث و گفتگو می دانند. به بیانی دیگر جامعه مدني فرهنگ گفت و گو برای رسیدن به یک نتیجه برد- برد است.

امروزه جامعه مدنی با چالش هایی روبروست. سقوط سرمایه های اجتماعی در نبود سیستم شایسته سالاری و ناقص بودن ساختار و روند جامعه پذیری سیاسی چالش های پیش روی این پدیده هستند. می توان گفت مهم ترین مانع داخلی توسعه جامعه مدنی به گذشته بر می گردد.

وجود ساختارهای حکومتی پاتریمونیال در گذشته کشور که بیشترین آسیب را به رشد جامعه مدنی وارد کرده است. امروزه باید به دنبال راه چاره ای بود تا شرایط گذشته بازآفرینی نشود. عدم اعتماد عمومی، عدم مشارکت و تعاملات سازنده عمومی و عدم احساس رضایت عمومی نتیجه همین چالش ها بوده است که روز به روز هم دارد بیشتر می شود.

بی شک در تمام کشورهایی که جمهوریت را در اسم و عنوان خودشان یدک می کشند و حاکمیت مردم بر مردم را قبول دارند رویش دوباره نهاد های مدنی ضرورت دارد و تعریف یک جامعه مدنی در قالب یک مدل با پارامترهایی با ضریب تاثیر مختلف ضروری است.

حال سوال اینجاست که یک مدل سودمند چه پارامترهایی را باید داشته باشد؟ چرا از مشروطه تاکنون که به دنبال ایجاد بسترهای رویش یک جامعه مدنی بوده ایم هنوز نتوانسته ایم یک جامعه مدنی توسعه یافته شکل دهیم؟

در اوایل انقلاب کم و بیش شاهد رشد جامعه مدنی بودیم ولی پس از آن این راه رشد کند شد. بی شک این رشد کند تک سطحی نبوده و علل متعددی دارد. متاسفانه روند اجتماعی شدن در کشور ناقص شکل گرفته است و افراد تربیت مدنی نشده اند تا بتوانند به عضو موثری از یک نهاد مدنی تبدیل شوند.

متاسفانه سیستم آموزشی ما به ارایه اطلاعات (Information) اکتفا کرده است و هیچ تلاشی برای منسجم کردن این اطلاعات و ارایه دانش (Knowledge) وجود ندارد و تا زمانی که آموزش درستی صورت نگیرد نمی توان موانع این توسعه نیافتگی را رفع کرد.

"بحران هویت" و "گسست نسلی" دو نتیجه حرکت در مسیر نادرست اجتماعی شدن بوده است که تبعات زیادی را داشته و خواهد داشت. عدم توجه به سرمایه های اجتماعی و به کار گیری نیروهای ناکارآمد در بدنه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه و تصمیمات نادرست این افراد، تغییر نام سازمان های غیر دولتی به سازمان های مردم نهاد و تغییر در شرایط صدور مجوز فعالیت سازمان های غیر دولتی شاید موانعی بودند که تاثیر به سزایی در کند شدن مسیر رشد جامعه مدنی داشتند. اما چیزی که مبرهن است این است که هرکس دلش برای انقلاب می سوزد باید بداند که تار و پود افکار و عقاید جوانان این مرزو بوم را آرمان های انقلابی تشکیل داده اند و "انقلابی گری" که در بیانات مقام معظم رهبری است در جوانان نیز متبلور است.

در یک جامعه مدنی سودمند گروه های موجود باید توان ابراز عقیده داشته باشند و فضای گفت و گو و نقادی برای آن ها آزادانه فراهم باشد. باید از اینکه سرمایه های کشور هدر رود جلوگیری کرد و تنها راه آن جلب جوانان خوش فکر و توانمند در یک مدل کوچک برای هر منطقه است تا خودشان نسبت به سرنوشت خودشان احساس مسئولیت کنند.

همه ما نسبت به تک تک اتفاقات رخ داده تاثیرپذیر هستیم پس خودمان باید مسیر درست را بسازیم. در این مقوله سه نهاد دولت، مردم و حد واسط بین آن دو که تشکل های غیر دولتی هستند در یک چرخه در حال حرکت هستند. در طی این مدت ما شاهد چرخه های سالم، کارا، با سرعت بالا و در مقابل آن چرخه های معیوب، بی خروجی و گاهی اوقات خاموش بوده ایم. تشکل های غیر دولتی که به تعبیر دیگر می توان آن ها را آنزیم کلیدی این چرخه ها هم نامید یا بلوک شده اند و یا در یک واکنش یک طرفه شرکت داشته اند؛ در نتیجه چرخه های موجود برای داشتن یک مدل مدنی تعریف شده با مشکلات فراوانی روبرو شده اند. باید تشکل های غیر دولتی (آنزیم های کلیدی) را تقویت کرد و حلقه های گمشده چرخه را با تمرین زیست گروهی تکمیل کرد.

افراد عملگرا نیاز اصلی برای بقای چرخه هستند. همبستگی، انعطاف پذیری، تاثیر پذریری و نگرش گروهی باید در چرخه ها تقویت شود. مسئولیتاجتماعی؛ برآمده از آگاهی و جامعه پذیری آگاهانه ست و این همان چیزی است که باید پررنگ شود و تشکل های غیر دولتی به دنبال آن هستند. فراهم کردن قدرت تصمیم گیری و تصمیم سازی برای جوانان در همین گروه های کوچک شکل می گیرد و این نیاز اساسی کشور برای آینده است. به عنوان یک جمع بندی می توان گفت با وجود تمام مشکلاتی که در کشور بر سر راه گسترش جامعه مدنی وجود دارد ولی می تون به آینده نزدیک امیدوار بود چرا که جوانان امروز فهیم، پرسشگر، دارای قدرت تحلیل و هوشیار هستند و همه این خصویات به تقویت یک جامعه مدنی کمک می کند و بی شک جامعه مدنی آینده خرد ورز و عقل محور خواهد بود.